موها در خدمت هیچ هدف بیولوژیک خاص و مهمى نیستند. حتى گرم کردن، پوشاندن بدن و مقابله با تابش مستقیم نور خورشید را نیز برعهده ندارند. ولى نقش عظیمى را که موها در روان انسان بازى مى کنند، نمى توان نادیده گرفت. از زمان هاى بسیار قدیم، موها همواره نماد قدرت و زیبایى بوده اند..
هنگامى که به معشوق خود مى نگریم، ناخودآگاه به دنبال نشانه هاى سلامتى شخصى وى هستیم، چه هر چه سالم تر باشد فرزندان سالم ترى از او خواهیم داشت. سر پرمو، در مرد و زن، نشانه قابل اعتمادى از قدرت بدنى و تغذیه خوب است و از دریچه تکاملى، جفتى بهتر. از این رو عجیب نیست زمانى که موها شروع به ریزش مى کنند، خود مى تواند حاکى از خسارتى باشد. به طور معمول موها در مردان در دهه هاى ۲۰ و ۳۰ زندگى شروع به ریزش مى کنند. ۱۲ درصد مردان بیشتر موهاى شان را پیش از سى امین سالروز تولد خویش از دست مى دهند. تا سن ۵۰ سالگى، بیش از نیمى از مردان دیگر دچار طاسى در نقاط معینى شده و خط موهاى پیشانى شان عقب نشینى کرده است.
رشد موهاى سر تا زمانى که ضربه اى از تستوسترون وارد نشده، ادامه مى یابد. مردان به خوبى معنى اثر تستوسترون را مى فهمند: ریش صورت، عضلات دوسر بازو و استخوان چانه مردان کاملاً از این هورمون تاثیر مى پذیرند. از همه آثار ناشى از تستوسترون بر موها در مردان، طاسى وسط سر که در نور آفتاب برق مى زند، کمتر مورد علاقه آنها است. در سال هاى دهه ،۱۹۴۰ آناتومیست جیمز همیلتون، رابطه بین تزریق تستوسترون در مردان خواجه و رشد موها را به اثبات رساند. سپس مطالعات نشان دادند که مقصر اصلى ریزش موى سر در مردان، نه خود تستوسترون بلکه یکى از فرآورده هاى جنبى آن است به نام DHT (که به دلیلى ناشناخته، تنها بر موهاى کف سر و نه مثلاً پشت موثر است). جالب اینکه ناحیه طاس عملاً فاقد مو نیست، بلکه به جاى موهاى بلند و محکم سابق اکنون موهاى کرک مانندى از فولیکول هایى مینیاتورى بیرون زده اند.
اداره غذا و دارو تاکنون دو شیوه درمان را براى طاسى و ریزش مو پذیرفته است. مینوکسیدیل (Rogaine) از سال ۱۹۸۸ به عنوان درمانى براى طاسى پذیرفته شد و در ابتدا نیز بسیار موثر است. ولى پس از یک گام بلند در آغاز موهاى قدیم دیگر وارد مرحله استراحت نشده، به سرعت شروع به ریزش مى کنند و موهاى جدیدتر نیز از توقف باز مى مانند. به علاوه به گفته دکتر جورج کوتسارلیس دانشیار بیمارى هاى پوست و مو در دانشکده پزشکى دانشگاه پنسیلوانیا، از نحوه اثر آن نیز کسى چیزى نمى داند. در سال ۱۹۹۷ اداره غذا و دارو فیناستراید (Propecia) را براى درمان ریزش موهاى سر پذیرفت. مکانیسم اثر این دارو، توقف تشکیل DHT در پوست سر و مانع شدن از اثر تستوسترون در نازک کردن ساقه موها است. مطالعات نشان داده اند که روگن با قدرت اثر زیاد (مینوکسیدیل ۵ درصد) ساقه موها را ضخیم تر کرده و در ۶۰ درصد مردان پس از گذشت یک سال حتى موجب رشد مجدد موها مى شود. پروپشیا در ۹۰ درصد مردان رشد موها را براى مدت پنج سال متوقف مى سازد. در نتیجه به طور متوسط شاهد ۱۴درصد افزایش موهاى سر خواهیم بود. ولى، محدودیت هایى براى مصرف هر دو دارو وجود دارند و به علاوه این رقم ۱۴درصد براى کسى که بیشتر موهاى سرش ریخته کفایت نمى کند. در واقع بیشترین کارى که از این دو دارو برمى آید، حفظ موهاى فعلى است و در رابطه با مینیاتورى شدن فولیکول ها کارى از دست شان برنمى آید.
اما اکنون که دانشمندان اندک اندک سر از مکانیسم هاى حاکم بر چرخه رشد و ریزش موها درمى آورند، در اندیشه تولید داروهاى جدیدى هستند، که همان کارى را که از آنها مى خواهیم انجام دهند یعنى رشد مجدد موها.
احتمالاً دلگرم کننده ترین بخش این داستان، کشف نقش ژنى در رشد موها است. معلوم شده که این ژن- به نام sonic hedgehog (که در واقع نامش را از بازى ویدیویى سگا گرفته)- براى رشد اعضاى جنین نقشى حیاتى بر عهده دارد. و در افراد بزرگسال یکى از معدود اعضایى که براى ادامه رشد متکى به آن هستند، مو است. هم اکنون شرکت بیوتکنولوژى کوریس واقع در کمبریج ماساچوست در حال تولید دارویى بر اساس ژن مزبور است. شرکت مذکور مولکول کوچکى تولید کرده، که مى تواند برخى آثار ژن فوق را تقلید کرده و با نفوذ به پوست مستقیماً در داخل فولیکول جاى گیرد. سال گذشته شرکت کوریس یافته هایش را در نشست آکادمى بیمارى هاى پوست و مو در ایالات متحده عرضه نمود و نشان داد که مولکول مذکور مى تواند موجب فعال شدن فولیکول هاى مو شود. پژوهشگران نخست موهاى تن موش ها را تراشیدند. سپس، محل را با داروى مورد نظر ماساژ دادند. موهاى آن قسمت از پوست موش، به سرعت رشد نمود و پوشش ضخیمى از مو به وجود آورد. سپتامبر گذشته، کوریس به اتفاق شرکت دارویى Procter & Gamble شروع به تولید داروى مشابهى براى انسان کردند.
گرچه مصرف خوراکى یا تزریقى چنین دارویى ممکن است موجب نقص هاى تکاملى در جنین شود، ولى پژوهشگران امیدوارند، مالیدن آن به پوست سر چنین مشکلاتى را به بار نیاورد. تا آن زمان امید دانشمندان به این بود که بتوانند فولیکول ها را به نواحى بدون موى سر بکشانند.
زمانى کاشت مو، عمل جراحى پیش پا افتاده اى به شمار مى رفت که برخى افراد غیرحرفه اى نیز به این کار مبادرت مى ورزیدند. امروز این عمل به صورت اقدام جراحى ماهرانه اى درآمده که بسیار از آنچه که در دهه ۸۰ انجام مى شد، فاصله دارد. جراحان نوار باریکى از پوست و مو را، که در نتیجه تاثیرات ناشى از DHT دچار ریزش نشده، (معمولاً در ناحیه پشت سر) برداشته و با تشریح آن در زیر میکروسکوپ فولیکول هایى را که یکى دو رشته مو به آنها چسبیده برداشته و (با ایجاد برش هایى در پوست سر داوطلبان) در محل هاى برش جاگذارى مى کنند. به طور کلى، جراح در هر جلسه مى تواند بین یک تا چند هزار مو را جابه جا کند. معمولاً تمام هم و غم بیمار و پزشک در این شیوه درمان، بازسازى خط رویش مو و پوشاندن هر چه بیشتر نقاط دچار طاسى است، طورى که تا حد امکان طبیعى به نظر رسد. در گذشته، کاملاً آشکار بود که شخص اقدام به کاشت مو کرده، ولى امروزه تلاش مى شود نتایج بهترى حاصل شود. طبیعى است که بهترین نتیجه اى که مى توان انتظار داشت، این است که از ظاهر بیمار چیزى آشکار نشود.
ولى جراحان قادر به ایجاد موهاى جدید نیستند. تنها کارى که از دست شان برمى آید جابه جا کردن موها و گاهى قرار دادن آنها با زاویه اى با کف سر است، طورى که بتواند فاصله کمى از خود را نیز بپوشاند.
• تحریک رشد سلول ها
در سال ،۱۹۹۹ کولین جودا از دانشگاه دورهام در انگلستان با گزارش نتایج حاصل از کاشت سلول هاى کلیدى فولیکول هاى پوست سر خود - به نام سلول هاى پاپیلا- در بازوى همسرش، جامعه علمى را شگفت زده نمود. طولى نکشید که چهار موى جدید جوانه زدند. هدف اصلى جودا از این آزمون علمى این بود که نشان دهد اولاً بدن انسان فولیکول هاى پیوندزده شده را (مانند پیوند قلب) رد نمى کند. ثانیاً سلول هاى پاپیلا مى توانند در محیط پوست میزبان زندگى نوینى را آغاز کرده، فولیکول هاى کاملاً جدیدى به وجود آورند. تعداد این سلول ها نیز مانند خود فولیکول هاى پوست سر بسیار ناچیز است. ولى رویاى جودا این بود که با کشت و تکثیر این سلول ها در محیط آزمایشگاه و سپس پیوند آنها، پوست میزبان را تحریک به تولید فولیکول هاى فراوان و موهاى جدید کند. تا همین اواخر کسى نمى دانست چگونه این رویا را بدل به واقعیت سازد. تکثیر سلول هاى پاپیلا در آزمایشگاه، البته ممکن است، ولى این سلول تمام توانایى خویش در تحریک تولید و رشد فولیکول هاى جدید مو را از دست مى داد.
اما دکتر کن واشنیک، معاون اجرایى انستیتوى پژوهشى آدرانز، واقع در آتلانتاى فیلادلفیا مى گوید، کلید کار «یافتن ۱۱ گیاه و ادویه سرى است، که به سلول ها امکان تکثیر در عین حفظ توانایى رشد موها را مى دهند.» در حال حاضر این موسسه به اتفاق شرکت اینترسایتکس (متخصص در بیوتکنولوژى، واقع در منچستر انگلستان) روى چنین دارویى کار مى کنند. نیک هیگینز، مدیر اجرایى اینترسایتکس، مى گوید این روزها دانشمندان مى توانند این سلول ها را تا هزار برابر تکثیر کنند. تکثیر سلول ها در محیط آزمایشگاه در ظروف پترى و با استفاده از پوستى است که جراحان زیبایى در اختیارشان قرار مى دهند. سلول هاى مذکور در این محیط مصنوعى به خوبى رشد و تکثیر یافته و موهایى زیبا به رنگ هاى تیره واقعى (سیاه و قهوه اى)، از همان نوعى که به طور طبیعى در پوست سر مى رویند، ایجاد مى کنند. از سوى دیگر پیوند فولیکول هاى جدید مو به پوست سر افراد داوطلب در جریان است. سال گذشته بیشتر تجربیات و آزمایشات با هدف سالم و بى خطر بودن این عمل صورت گرفتند. سیر کار بدین صورت بود، که نخست فولیکول هاى مو از پس سر سه مرد طاس برداشته شدند، سپس سلول هاى پاپیلاى مو در زیر میکروسکوپ جدا و در ظروف آزمایشگاهى کشت داده شدند. آنگاه سلول هاى جدید به دست آمده در آزمایشگاه مجدداً به پوست کف سر همان افراد (درست کمى در زیر سطح پوست) پیوند زده شدند. این کار در حدود ۱۰۰ بار در ناحیه اى به وسعت نیم اینچ مربع صورت گرفت. دکتر هیگینز مى گوید: «از هر هفت مورد پیوند، ما از پنج مورد آن نتیجه گرفتیم